1. Wprowadzenie
Bez czarny (Sambucus nigra) to gatunek krzewu lub małego drzewa należący do rodziny przewiertniowatych (Adoxaceae). Wielu ogrodników zastanawia się, czy warto posadzić bez czarny w ogrodzie. Niniejszy artykuł przedstawia cechy charakterystyczne, zastosowania oraz wskazówki uprawowe tego gatunku, aby pomóc w podjęciu decyzji.
2. Opis bzu czarnego
a. Występowanie
Bez czarny występuje naturalnie w Europie, Azji Zachodniej i Afryce Północnej. W Polsce jest pospolity na niżu, rosnąc dziko wzdłuż dróg, na przydrożnych zaroślach, na brzegach lasów i na nieużytkach.
b. Morfologia
Bez czarny jest szybko rosnącym krzewem lub małym drzewem, osiągającym wysokość do 7 metrów. Liście są nieparzystopierzasto złożone, składające się z 5-7 jajowatych, ząbkowanych listków. W okresie kwitnienia, od maja do czerwca, pojawiają się liczne, białe, płaskie baldachogrona o średnicy do 20 cm. Owoce dojrzewają we wrześniu, mają barwę czarną i są szkliste.
3. Wartość ozdobna
Bez czarny jest rośliną o dużym potencjale ozdobnym. Wiosenne kwiaty przyciągają wzrok, a jesienne owoce dodają barw ogrodowi. Istnieje wiele odmian o różnorodnym pokroju i barwie liści, takich jak 'Black Lace’, 'Black Beauty’ czy 'Golden Tower’.
4. Właściwości lecznicze i kosmetyczne
Bez czarny posiada liczne właściwości prozdrowotne. Kwiaty wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i moczopędne. Z owoców można przygotować syrop, który wspomaga odporność, działa przeciwutleniowo i wzmacnia układ krążenia. Owoce są także bogate w witaminę C, witaminy z grupy B, rutynę, antocyjany oraz flawonoidy. W kosmetyce kwiaty bezu stosowane są jako składnik toników, płynów micelarnych oraz maseczek ze względu na ich właściwości łagodzące, ujędrniające i regenerujące.
5. Zastosowanie kulinarne
Owoce bzu czarnego mają zastosowanie w kuchni. Można z nich przyrządzić dżemy, kompoty, nalewki czy syropy. Kwiaty, oprócz walorów leczniczych, nadają się do przygotowania napojów, takich jak herbata czy sok. Warto jednak pamiętać, że surowe owoce są lekko trujące, dlatego przed spożyciem należy je odpowiednio przygotować.
6. Wpływ na ekosystem ogrodu
Bez czarny może być istotnym elementem ogrodu przyjaznego dla fauny. Kwiaty przyciągają liczne owady, zwłaszcza pszczoły i trzmiele, które zasiedlające przyległe tereny, zapylają inne rośliny. Owoce bzu stanowią źródło pokarmu dla ptaków, takich jak kosy, drozdy czy szpaki.
7. Wymagania uprawowe
a. Gleba
Bez czarny jest rośliną mało wymagającą. Preferuje gleby żyzne, próchnicze, o odczynie lekko kwasnym do obojętnego (pH 6-7). Rośnie również na glebach ubogich, piaszczystych czy gliniastych.
b. Nawadnianie
Roślina ta jest wytrzymała na okresowe susze, ale w warunkach uprawy ogrodowej warto zapewnić jej umiarkowane nawadnianie, szczególnie w okresie wzrostu i kwitnienia. Nadmiar wody może prowadzić do rozwoju chorób grzybowych.
c. Słońce i cień
Bez czarny dobrze rośnie zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i półcienistych. W pełnym słońcu kwitnienie będzie obfitsze, ale liście mogą ulec przypaleniu. W półcieniu roślina będzie mniej bujna, ale liście będą intensywniejszej barwy.
8. Rozmnażanie i przycinanie
Rozmnażanie bzu czarnego odbywa się najczęściej przez sadzonki pędowe lub nasiona. Przycinanie jest zalecane, aby utrzymać ładny pokrój oraz stymulować kwitnienie. Wskazane jest przycinanie młodych pędów oraz usuwanie starych i zasychających gałęzi.
**9. Możliwe problemy i szkodniki**
Bez czarny jest rośliną stosunkowo odporną na choroby i szkodniki. Może jednak być atakowany przez mszyce, przędziorki czy larwy różnych owadów. W przypadku wystąpienia szkodników warto zastosować środki biologiczne lub chemiczne. Wśród chorób grzybowych najgroźniejsza jest zgnilizna korzeni, która może prowadzić do obumarcia rośliny. W celu zapobiegania chorobom należy zadbać o odpowiednie warunki uprawy oraz higienę roślin.
10. Podsumowanie
Bez czarny to roślina o wielu zaletach, które przemawiają za posadzeniem jej w ogrodzie. Posiada wartość ozdobną, leczniczą, kosmetyczną oraz kulinarną. Jest też ważnym elementem ogrodu przyjaznego dla fauny. Wymaga niewielkich nakładów pielęgnacyjnych, a jednocześnie jest odporna na większość chorób i szkodników.
Warto zatem rozważyć posadzenie bzu czarnego w ogrodzie, zwłaszcza jeśli posiadamy przestrzeń na rozwój tego szybko rosnącego krzewu. Biorąc pod uwagę liczne zalety oraz niewielkie wymagania uprawowe, bez czarny może być cennym dodatkiem do ogrodu, zarówno pod względem estetycznym, jak i użytkowym.
